Interview met Dorine van den Beukel over Stichting Pleed
Door Suzanne Scholten
Heel veel schapenwol uit de veeteelt, natuurbegrazing en melkveehouderij gaat ongebruikt verloren. In Nederland is dat ca. 1,5 miljoen kilo schapenwol per jaar. De wol is sterk in waarde gedaald en zou vanwege de grove kwaliteit niet goed bruikbaar zijn.
Stichting Pleed wil dat schapenwol weer een waardevolle en duurzame grondstof wordt. Daarom zet de stichting zich in voor meer bewustwording van de waarde van lokale wol en het behoud van het ambacht van wolverwerking. Want de schapenwol is van goede kwaliteit en geschikt voor veel doeleinden, zoals kleden, meubelstoffen en bepaalde kleding zoals truien en mantels enzovoorts. En als de schapenwol verdwijnt, gaat ook het ambacht van wol kaarden, spinnen en verwerken verloren.
Voor deze blog sprak ik met Dorine van den Beukel van Stichting Pleed over hun activiteiten en de waarde van lokale schapenwol.
Stichting Pleed
In 2019 begon Pleed als een actiegroep en groeide in de daaropvolgende jaren uit tot een stichting die zich inzet voor het behoud, bewaren en doorgeven van het culturele erfgoed en het ambachtelijk werken met lokale schapenwol. Dorine vertelt hoe Pleed tot stand kwam:
Hoe kan het dat we een eeuwenoude traditie verloren laten gaan? Ik doe al jarenlang onderzoek naar de Nederlandse maakeconomie en één van de onderwerpen daarbij is wol. Ik gaf daarover een lezing in een café in Leeuwarden.
Bij die lezing over woldesign is ook schaapherder Sam Westra van de Leeuwarder schaapskudde aanwezig. Hij vertelt dat de wol nauwelijks nog waarde heeft en vaak word weggegooid of naar China gaat. Nog tijdens de lezing biedt Westra de wol van zijn schaapskudde aan.
Samen met 4 vriendinnen, die allen van textiel houden, ontstaat het idee om van de grote hoeveelheid ruwe wol dekens te gaan maken. Maar in Nederland zijn op dat moment geen professionele spinnerijen meer, dus alle wol zou met de hand gesponnen moeten worden. Wol spinnen van 200 schapen is een enorme klus. Dorine vertelt dat ze zich toen wel een beetje zorgen maakte of ze niet met een grote hoeveelheid wol zouden blijven zitten.
Maar we zijn gewoon begonnen en hebben een oproep in de krant geplaatst met de vraag wie ons wilde helpen. Op de scheerdag konden mensen wol halen en alle wol moest met de hand gesponnen worden.
De opkomst was boven verwachting en alle wol werd opgehaald. Ongeveer een half jaar later is de wol gesponnen en nog een half jaar later geweven, gebreid, gehaakt en vervilt tot dekens. Aan het project deden zo’n 150 vrijwilligers mee met als resultaat 80 prachtige schapenwollen dekens.
Het plan was om van het project een tentoonstelling te maken, maar toen begon corona. Uiteindelijk huurden ze voor een maand een leegstaande winkelruimte om in een pop-up expositie de dekens tentoon te stellen.
Het project kreeg veel aandacht en er ontstonden contacten met scholen, musea, schapenhouders, ambachtslieden en geïnteresseerden. Toen ze ook nog gevraagd werden om deel te nemen aan de Dutch Design Week, besloten ze om door te gaan als stichting Pleed.
De Pleeds zijn inmiddels als community-design opgenomen in de collectie van het Openluchtmuseum in Arnhem. En jaarlijks organiseert Pleed wolprojecten waaraan iedereen kan deelnemen. Daarbij hebben ze drie speerpunten vertelt Dorine:
We willen oude kennis op het gebied van wol weer levend maken. Die kennis halen we uit musea en archieven. En we willen het ambacht doorgeven en bouwen aan een nieuwe economie voor wol.
De Leeuwarder schaapskudde
De kwaliteit van schapenwol wordt bepaald door het type schaap, de omgeving waarin ze leven, het klimaat en wat de dieren eten. De wol die Pleed van de Leeuwarder schaapskudde kreeg komt van begrazingsschapen. Deze kudde bestaat uit verschillende soorten schapen, zoals Drentse heideschapen, Schoonebekers en een enkele Texelaar. De schapen onderhielden het gras in Leeuwarden en recreatiegebied De Groene Ster.
Deze wol uit de veeteelt en begrazing is grover dan bijvoorbeeld merinowol. En hoe grover de wol, hoe meer ze kan gaan kriebelen op de huid. Deze kwaliteit en prikkelgevoeligheid hangt samen met de dikte en stugheid van de wolvezels. Hennie Henstra (viltatelier WOL IT /schapenhouder) en Truus Huijbregts (oprichter/docent Dutch Felt Academy) onderzochten deze jeukfactor en ontwikkelden technieken om een soepele en goede viltkwaliteit te krijgen.
Ondanks de grovere kwaliteit van de wol, is de wol goed te verwerken en geeft het heel goede resultaten. Het is misschien minder geschikt voor ondergoed, maar je kunt er prima een trui van maken. Veel van de spinners van Pleed waren dan ook aangenaam verrast. Ze dachten dat de wol heel ruw zou zijn, maar dat viel reuze mee.
De waarde en geschiedenis van schapenwol
Behalve de wol van de Leeuwarder schaapskudde krijgt Pleed ook wol aangeboden van boeren. Veel schapenwol is eenvoudig en vaak ook gratis te krijgen. Maar dat is niet het hele verhaal vertelt Dorine:
De wol is wel te krijgen en we hebben inmiddels ook veel contacten. Maar het is ook een beetje een ingewikkeld verhaal. Want je kunt zeggen de wol kun je gratis ophalen, maar de wol moet wel iets waard zijn. Ik sprak laatste een herder die zei: ‘Ja, dat verhaal dat de wol niets waard is en maar weggegooid wordt, daar ben ik het niet mee eens. Want ik verkoop de vachten van mijn kudde en dat geld gebruik ik om voor mijn schapen te zorgen’. Dat is wel een belangrijk punt, die wol heeft wel degelijk waarde en daar strijden we voor, dat de waarde van die wol weer wordt gezien.
Anders dan het Hollands Wol Collectief is Pleed een stichting die zich vooral richt op bewustwording en het ambacht. Het gaat om de samenwerking, het netwerk en het delen van kennis. Daarom maakte Pleed in 2022 de tentoonstelling 100% Wol over de geschiedenis van de Nederlandse wol in het Fries Landbouwmuseum in Leeuwarden.
Dorine: We willen laten zien dat wol echt een heel wezenlijk onderdeel van onze cultuur is en van ons erfgoed, en mensen zijn dat bewustzijn eigenlijk een beetje kwijt.
Voor de tentoonstelling werkte Pleed met veel anderen samen en ook het Hollands Wol collectief was aanwezig.
Eise x Pleed verfrecepten
Naast de tentoonstelling publiceerde Pleed ook een boekje met verfrecepten. Hiervoor gebruikten ze de recepten van Eise Eisinga. Eisinga is vooral bekend van het planetarium in Franeker. Maar wat velen niet weten is dat hij ook handelde in wol en planten kweekte om verf mee te maken. De verfrecepten van Eisinga zijn bewaard gebleven.
Dorine: De verfrecepten die hij gebruikte, de notities van hoe hij dat deed, die zijn bewaard gebleven. Het is bijvoorbeeld best lastig om textiel plantaardig blauw te verven en die recepten zijn bewaard gebleven en die hebben wij met onze vrijwilligers opnieuw getest en gekeken wat deed hij nou precies?
Heleen Sieders testte de blauwe verfrecepten uit 1808 met de door Karlijn Bokhorst geteelde wede verfplant. Uiteindelijk teelden zo’n zestig vrijwilligers wede in hun tuin voor het nieuwe verfrecept van Pleed. De resultaten en verfrecepten zijn gebundeld in het boekje Eise x Pleed wede handboek, wat inmiddels toe is aan een tweede uitgave.
Met het blauwe wede verfrecept maakte Pleed vervolgens grote wandkleden, vloerkleed en kussens voor de aula van de Noorderbegraafplaats in Leeuwarden.
©Pleed
Ambacht
Pleed begon met een eenmalig project en groeide uit tot een netwerk en community waar het gaat om bewustwording en samen aan het werk gaan. Waarbij iedereen zelf mee kan doen. Want het ambacht van kaarden en spinnen van ruwe wol leer je vooral door te doen en ervaren. Als ik vraag naar tips om zelf met ruwe wol aan de slag te gaan, antwoord Dorine:
Tip 1: Begin gewoon.
Tip 2: Ga op zoek naar iemand die jou het ambacht kan leren.
Vraag iemand uit je omgeving, via Vezel of kijk op de website van Pleed. Want het is leuk om het kaarden, spinnen en verwerken van ruwe wol van een ander te leren. En je leert het vaak beter en sneller dan van een filmpje op Youtube.
Ook het Wolredders handboek van Pleed geeft een goede basis en staat vol met tips en ervaringen om met ruwe wol aan de slag te gaan.
Netwerk en informatie
Komend jaar maakt Pleed een grote wolkaart van Nederland. Met daarop alle initiatieven, makers en organisaties die zich inzetten en werken met de Nederlandse wol. Zodat kennis en ervaring makkelijker gedeeld kan worden en er samenwerkingen kunnen ontstaan die bijdragen aan het herstel van de wolketen.
Dorine: Ons doel was het bewustzijn van de waarde van die wol te vergroten. Inmiddels gebeurt er best veel en we worden vaak gevraagd, wat kan ik doen of waar kan ik heen? Dus we gaan nu een inventarisatie maken en publiceren op de nieuwe website.
Je kunt dan denken aan educatieprojecten, lezingen, publicaties, films en tentoonstellingen. Ook wolwerkplaatsen, spingroepen en andere initiatieven en activiteiten zoals Baby Pleed, Warmetruiendag, 1000 wolredders-actie, klimaatsjaal, enzovoorts.
Het nieuwste project van Pleed start in juni met de kleur geel. Het zal een door Nederland reizend project worden over wol verven, spinnen, borduren en veel meer.
Over Stichting Pleed
Stichting Pleed wil de waarde van Nederlandse schapenwol laten zien. Inmiddels zijn er zo’n 1500 mensen die zich actief inzetten voor de lokale wol in Friesland en daarbuiten. Pleed is een initiatief van kunstenaar Johanna van Benthem, textieldeskundige Gieneke Arnolli, textielkunstenaar Wini van der Zwaag en ontwerper Dorine van den Beukel.
Kijk op de website van Pleed voor meer informatie: www.pleed.nl
Fotografie: ©Pleed