Fotografie Jacqueline Fuijkschot
Heel veel schapenwol uit de veeteelt, natuurbegrazing en melkveehouderij gaat ongebruikt verloren. In Nederland is dat ca. 1,5 miljoen schapenwol per jaar. De wol is sterk in waarde gedaald en zou vanwege de kwaliteit niet goed bruikbaar zijn. Er zijn verschillende initiatieven en makers die hier verandering in willen brengen en de wol willen gebruiken.
In mijn serie over de Nederlandse schapenwol vertellen verschillende makers en initiatieven over hun werk en ervaring met deze zogenaamde ‘afval’ wol. Ik wil weten waar de wol precies vandaan komt en wat er nu mee gebeurt. En is de wol gemakkelijk te krijgen en hoe kun je er zelf het beste mee werken?
In mijn vorige artikel vertelde Marjo van Schaik over haar werk en ervaringen met deze wol. Voor deze blog sprak ik met Janne de Hoop van het Hollands Wol Collectief. Samen met Mirthe Snoek zet zij zich in om de Nederlandse wol een goede bestemming te geven. Dat doen ze door zoveel mogelijk wol te verwerken tot mooie en duurzame materialen, die geschikt zijn voor verschillende doeleinden.
Door Suzanne Scholten
De waarde van Nederlandse wol
De wol die in grote hoeveelheden vernietigd wordt is vooral afkomstig uit de veeteelt. Volgens het CBS gaat het in Nederland jaarlijks om zo’n 1,65 miljoen kilo wol van ca. 500.000 schapen die gehouden worden voor de vlees- en zuivelindustrie en daarnaast de schapen die graslanden en natuurgebieden begrazen. De lammetjes en de schapen van hobbyboeren worden hierin niet meegeteld. Van deze wol wordt volgens het Hollands Wol Collectief nu ongeveer 200.000 kg gebruikt. Dat is al heel wat, maar er gaat dus nog steeds ruim meer dan een miljoen kilo schapenwol jaarlijks verloren of het wordt voor bodemprijzen op de wereldmarkt verhandeld.
Omdat de schapen ieder jaar weer een nieuwe jas krijgen, is er een overschot aan ruwe wol ontstaan. Niet alleen in Nederland, want wereldwijd is de prijs van schapenwol sterk gedaald. Waardoor een kwalitatief goed en duurzaam materiaal in enorme hoeveelheden wordt vernietigd of voor nagenoeg niets de markt op gaat. En dat in een tijd die juist vraagt om meer duurzaamheid.
Waarom is de waarde van de wol zo sterk gedaald dat boeren nu zelfs moeten betalen om de wol te laten afvoeren? Oorzaken hiervoor zijn de introductie en productie van nieuwe kunststof vezels, de import van grondstoffen uit Azië en het verdwijnen van de textielindustrie uit Europa. De prijzen van wol daalden nog verder door een wetswijziging van de Australische overheid – waardoor er opeens veel goedkopere wol uit Australië op de markt kwam – en door het stilvallen van de industrie en de verhoging van de transportkosten tijdens de coronacrisis.
Het Hollands Wol Collectief
Om echt iets te doen aan het overschot van ruwe wol, is het volgens Janne en Mirthe niet genoeg om alleen mooie wollen producten op de markt te brengen. De industrieel product ontwerpers leerden elkaar kennen tijdens hun studie aan de Technische Universiteit in Delft en vonden dat er voor hun studie en werk te weinig lokale en duurzame materialen verkrijgbaar waren. Om daar verandering in te brengen richtten ze in 2021 het Hollands Wol Collectief op met als doel het aanpakken van de missende schakels in de wolketen en het verduurzamen van de maakindustrie.
Boeren kunnen zich bij het collectief aanmelden om hun wol te laten ophalen. Ook hebben ze regionale inzamelpunten. Ze kopen wol alleen in als ze ook zeker weten dat ze er een goede bestemming voor hebben. Inmiddels werkt het Hollands Wol Collectief met een team van vijf mensen om de schapenwol te verwerken en beschikbaar te maken voor bedrijven.
Ze verwerken elk jaar meer vertelt Janne:
‘De hoeveelheid wol die we verwerken wordt ieder jaar nog een stuk meer. Toen we begonnen, meldden meer dan 250 schapenhouders zich aan en we werken ook met schapenhouders samen die in hun regio wol verzamelen.’
Hoeveel wol ze kunnen inzamelen en verwerken, hangt af van of ze er een goede bestemming voor kunnen vinden.
‘We zouden wel veel meer wol willen verwerken, maar we willen ook zeker weten dat het een goede bestemming krijgt. We werken vooral aan langdurige samenwerking met afnemers, zodat we ook met schapenhouders langdurige afspraken kunnen maken. Als we het ene jaar wol ophalen, dan willen we dat het komende jaar ook weer kunnen doen. Dat is hoe we steeds een stapje verder doen.’
Soorten wol voor verschillende doeleinden
Het Hollands Wol Collectief geeft boeren niet alleen een betere prijs, ze besteden ook aandacht aan de waarde en de kwaliteit van de wol. Dat begint al bij de sortering van wol door de schapenboer, die kan bij het scheren al rekening houden met de verschillen in kwaliteit. Dat is een proces dat ze samen met de boeren doen vertelt Janne:
‘Op het moment dat een schapenhouder geen geld voor zijn wol krijgt, dan behandelt hij die wol natuurlijk ook niet naar waarde. Dus we willen met de schapenhouder kijken. Als we de wol op deze manier benaderen, dan kunnen we het gebruiken voor dit soort producten en dan staat daar deze prijs tegenover.’
Er zijn veel soorten schapen en daarmee soorten wol. Dat levert variaties in kleur, krul en in de lengte en de kwaliteit van de vezels. Schapenboeren kunnen hun wol laten testen op vezeldikte en kwaliteit.
‘Traditioneel gezien wordt wol gemeten op vezeldikte. Dat levert een bepaalde zachtheid op als je de wol verwerkt. Hoe dunner vezels in het begin, hoe dunner garen je ervan kunt maken. Er is een kantelpunt waarop mensen vinden dat de wol gaat kriebelen. Dat punt houden we in de gaten, omdat wol die zacht genoeg is naar kleding kan gaan. De grovere wol is nog heel geschikt voor andere toepassingen. We moeten dat wel apart inzamelen.’
Die sortering van de wol is een arbeidsintensief proces, waarbij de schapenboeren ook een rol spelen vertelt Janne:
‘We willen de sortering van de fijnere wol gaan uitbreiden, dat gebeurt nu alleen nog op kleine schaal. Het is ook een keus die een schapenhouder maakt om de kwaliteit van de wol in de gaten te houden en die te sorteren. En welke schapen hij wil fokken en wat de boer de moeite waard vindt.’
Kwaliteit van de schapenwol
Om de kwaliteit van de wol te verbeteren, werkt het Hollands Wol Collectief niet alleen samen met de boeren, maar ze werken ook mee aan onderzoek en werken samen met verschillende organisaties, zoals de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkersorganisatie (NSFO) en natuurbeheerorganisaties.
‘We kijken naar hoe we door verschillende stappen in het proces te verbeteren andere keuzes kunnen maken om die wolkwaliteit te verbeteren. Dat doen we samen met de schapenhouders en andere organisaties. Dat kan bijvoorbeeld met een workshopmiddag over het scheren of over voeding.’
De kwaliteit van de wol staat in de veeteelt vaak niet voorop. Veel schapenrassen worden gefokt voor de productie van vlees en in mindere mate voor zuivel. De focus ligt dan op de kwaliteit van vlees en spieren en of de schapen goed lammeren en gezond zijn. En bij de schapen voor begrazing gaat het om de robuustheid van het ras. De kwaliteit van de wol is dus meestal ondergeschikt. Daarom gaat veel van de ingezamelde wol naar meubelmakers en ontwerpers en slechts een klein deel van de wol is fijn genoeg voor kleding.
‘We hebben een aantal schapenhouders met fijne wol, maar het percentage is nog heel klein. Er zijn een aantal partijen in Nederland die een paar honderd kilo fijne wol verwerken op jaarbasis, maar op het totaal is dat niet zo veel.
We vinden het vooral belangrijk dat de wol een mooie toepassing krijgt. Ook de wol die niet geschikt is voor kleding. En we willen schapenhouders een perspectief geven van hoe je anders met de wol kunt omgaan en er meer waarde aan kunt toekennen. Het blijft een samenwerking tussen de missie van de schapenhouders en waar zij in mee willen gaan en aan ons om daar een mooie markt voor te vinden.’
Duurzame verwerking van schapenwol
Na het ophalen en sorteren, wordt de wol gewassen. In Nederland is de industrie voor het wassen van wol verdwenen. Daarom is het Hollands Wol Collectief voor het wassen van grote hoeveelheden wol aangewezen op wasserijen in Europa.
We willen de wol zo duurzaam mogelijk verwerken vertelt Janne:
‘Dat kan soms ook een afweging zijn tussen de duurzaamheid van het proces of het aantal transportkilometers, om daarin de meest duurzame optie te kiezen. En dan gaat het vooral om het wassen. Sommige andere verwerkingsprocessen kunnen wel lokaal. We werken altijd op grote schaal. Er zijn wel kleinere faciliteiten, bijvoorbeeld spinnerijen, ook in Nederland, maar dat is heel kleinschalig. De bedrijven waar we mee werken houden we binnen een straal van 350 km.’
In Nederland zijn inmiddels verschillende initiatieven die met schapenwol werken. Vaak gaat het dan om een specifieke kudde of bepaalde soort wol. Het Hollands Wol Collectief werkt met veel verschillende typen wol en verzamelt de wol in op algemene basis.
Verschillende producenten maken voor het Hollands Wol Collectief van de ruwe wol vilt en vulmaterialen. Deze lokaal en duurzaam geproduceerde wolvilt en wolvezels worden verkocht aan bedrijven, zoals meubelproducenten of uitvaartkistenmakers.
Het Hollands Wol Collectief werkt ook veel samen met designers en kunstenaars. Janne vertelt dat ze graag meedenken over hoe je je eigen project zou kunnen opschalen.
‘Toen we begonnen waren veel van de ontwerpers die al langer bezig waren met wol vastgelopen omdat ze zelf niet kunnen opschalen. Wij ondersteunen vooral dat ze zelf de wol kunnen inkopen en tot hun beschikking krijgen. Dus we werken met veel kunstenaars en ontwerpers samen en dan zijn er ook specifieke ontwerpers die bijvoorbeeld met één bepaalde kleur wol werken.’
Voor de verkoop van vilt en wollen vulmaterialen hebben ze een minimale oplage, bijvoorbeeld een hele rol vilt. En twee keer per jaar is er de Sample Sale. Dan kun je kleinere hoeveelheden kopen en het is ook heel leuk om met lokale makers in contact te komen.
Dag van de Wol
5 oktober is de Dag van de Wol in Velddriel, vlakbij Den Bosch. Dag van de Wol is een evenement van de Vereniging van Speciale Schapenrassen, de VSS. Ze hebben ruim 50 verschillende rassen in het stamboek geregistreerd. Er is dan ook veel kennis aanwezig over het fokken van schapen en verschillende soorten wol. Ook is er een complete wolbibliotheek met meer dan 230 voorbeelden van wol, vilt, gesponnen en gebreide wol van diverse rassen woldragende dieren. Ook het Hollands Wol Collectief zal op de Dag van de Wol aanwezig zijn.
Meer weten?
Je bent van harte welkom bij de Sample Sale of één van de andere evenementen.
Bekijk hier alle evenementen van het Hollands Wol Collectief
Voor meer informatie en contact, zie de website van het Hollands Wol Collectief
Of neem een kijkje op de website van Dag van de Wol.
Bekijk hier alle blogberichten over Nederlandse wol
Meer weten over duurzaam textiel? Lees ook mijn blogartikel Duurzaam textiel: